Сэ?эн, кэпсээннэр

Тимофей Егорович Сметанин

Саха суруйааччылара – о?олорго

Талааннаах фронтовик-суруйааччы Тимофей Сметанин т?р??б?тэ 95 сылын к?рс? тахсар кинигэ?э сэ?эннэрэ, кэпсээннэрэ киирдилэр. Орто уонна улахан саастаах оскуола о?олоругар ананар.

Тимофей Сметанин

Сэ?эн, кэпсээннэр

Кини оло?у таптыыра

Фашистскай Германияны утары са?аламмыт Улуу сэрии бастакы к?ннэригэр ССКП обкомун уонна Саха сирин Суруйааччыларын сою?ун бырабылыанньатын бы?аарыытынан республика радионан биэриилэрин тэрийэр государственнай комитетын и?инэн суруйааччылар фроннарга сэриилэ?эр суруйааччылары кытары ыкса сибээ?и туту?ан ?лэлиир, айар б?л?хт?р? тэриллибитэ. Онно, мин билэрбинэн, Николай Якутскай, Софрон Данилов, учуонай Евдокия Коркина, Дмитрий Таас, Тимофей Сметанин кыттыбыттара. Кинилэр поэттар, суруйааччылар хааннаах ?ст???? урусхаллыырга угуйар патриотическай ис хо?оонноох айымньыларын аа?аллара уонна фронтовиктар буорах сыттаах хо?оонноруттан, суруктарыттан били?иннэрэллэрэ. Тыыл уонна фронт Ийэ дойду к?м?скэлигэр ити курдук биир ньыгыл кэккэнэн туруммуттара.

Биллэрин курдук, атырдьах ыйын 24 к?н?гэр поэт Тимофей Егорович Сметанин Кы?ыл Аармыйа кэккэтигэр ы?ырыллыбыта. Кини фроннаа?ы оло?ун 284-с минометнай полка састаабыгар киирэн сулууспалаа?ынтан са?алаабыта. «Би?иги ?ст???? ??рэн иннибит диэки баран и?эбит, Россия айыл?атын ?? салгынынан бэ?э?ээ, б?г?н толору тыынным. Нэ?илиэнньэ к?рс?р ??р??тэ ?рд?г??н! Сурук к??тэбин…» – диэн сэрии толоонуттан Тимофей Егорович суруйбута, хо?ооннорун ыыппыта.

Ийэ дойдубут инники дьыл?ата бы?аарыллыытыгар Орловскай-Курскай ту?аайыыга кыргы?ыылар сити?иилээхтик ыытыллыбыттара улахан оруолламмыттара. Бу уот холоругунан ?р?тэ у?уурбут сэриилэ?иигэ Тимофей Сметанин Дядково дэриэбинэ та?ыгар баара. Онно ата?ар баа?ырбыта, до?оро А.Полехов диэн нуучча ки?итэ санныгар с?гэн та?ааран ?р???йб?тэ. Байыас госпитальга эмтэнээт, сотору кэминэн Новосокольники, Невель куораттары ?ст??хт?н босхолоспута. Сити кэм?э Тимофейдаахха кистэлэ? бакыаты т?ргэнник тиэрдэргэ сорудах бэриллибитэ. Хор, ону толоро баран и?эннэр 6 немец саллааттарыгар ыы муннуларынан анньыллыбыттара. Ытыала?ыы буолбута. Уолаттар ????н т?ргэн туттунуунан ?ст??хт?р? сууллартаабыттара, командование дьа?алын чиэстээхтик толорбуттара.

Бу бойобуой соруда?ы толоруу Тимофей Сметанин фроннаа?ы оло?ун т?рд?ттэн уларыппыта. Кини, дьи?эр, связист этэ, ону баара разведка?а сылдьарга анаабыттара. Бу сырыыга Тимофей Егорови?ы уру?уйдьут дьо?урдаа?а ?р???йб?тэ, ?ст??х б???рг?т?н??т?н стереотруба к?м?т?нэн ?ст??х тыылыгар киирэн устан, бэлиэтээн ылыы улахан сатабылы эрэйэр. Биир оннук т?гэ??э ?ст??х минометтара турар сирдэрин ыйан биэрэн, улахан хоромньуну ?ст??хт?рг? о?орбуттара. «Бойобуой ?т??лэрин и?ин» уонна «Хорсунун и?ин» медалынан Тимофей Сметанин на?араадаламмыта кини хорсуннук сэриилэспитин кэрэ?илиир. Тимофей Сметанин фроннаа?ы оло?ун ту?унан бастакы очерканы суруйбут ки?инэн суруйааччы Дмитрий Таас буолар, кини бу дьо?уннаах бэлиэтээ?инин «Кыым» ха?ыакка 1944 сыллаа?ы от ыйын 4 к?н?гэр бэчээттэппитэ.

Фронтовик Т.Е. Сметанин атырдьах ыйын 28 к?н?гэр 1944 сыллаахха дойдутугар эргиллибитэ. Баара-суо?а 25 саастаах эдэркээн ки?и т??? да фронтан баа?ыран кэллэр, Дьокуускайдаа?ы пединститут историческай отделениетыгар ??рэнэ киирбитэ. Иккис курсу б?тэрбитэ. Салгыы ??рэммэтэ?э. Сэриигэ ылбыт баа?ырыыта к?б?н, Тимофей Егорович Сметанин 1947 сыллаахха атырдьах ыйыгар ыалдьан ?лб?тэ. У?уо?а Покровскай куорат чуга?ынаа?ы кылабыы?а?а хараллыбыта. Итини мин о?олорго фронтовик ту?унан биллиннэр диэн суруйдум. Т?р?пп?т кыы?ын о?олоро кини хаанын билигин салгыыллар.

Ким долгуйа аахпата?ай Тимофей Сметанин «Саллаат с?рэ?э» диэн 1945 сыллаахха та?аартарбыт кинигэтигэр «Саллаат ахтыл?ана» диэн фроннаа?ы бэлиэтээ?инин, хо?ооннорун, онно баар «?ч?гэйин да тыыннаах буолар» диэн хо?оонун. «К?р?дь??с к?н» диэн 1947 сыллаахха тахсыбыт кинигэтин сорох хо?ооннорун мин билигин да?аны ?йб?ттэн аа?абын, ол курдук ?ч?гэйдэр.

1951 сылтан са?алаан Тимофей Сметанин «Талыллыбыт айымньылара» тахсаллар. Ол кинигэлэргэ ?р??т?н кини басты? суруйуулара «Егор Чээрин» уонна «Мэ