Иччи. Сибиэн. Абаа?ы

Народное творчество (Фольклор)

Е. Г. Спиридонов

Хомуурунньукка киирбит суруйуулар аа?ааччыны абаа?ы, иччи баарыгар, ойуун аба-хому?уна к??стээ?эр итэ?этэр эрэ буолбакка, ордук ыччат дьону ?б?гэ са?аттан баар сиэри-туому туту?арга, тулалыыр эйгэ?э убаастабыллаахтык сы?ыанна?арга ??рэтэллэр.

Иччи. Сибиэн. Абаа?ы

Алаас иччитэ

Хара уоспа абаа?ыта

«Таатта Ч?рк????ттэн чугас баар Буор Булгунньах диэн алааска ?с бала?анынан, биир ампаар дьиэ?э олорор ыал кыстыктарыттан сайылыкка тахсыбыттарын сахсаана ааспыт, ??р??тэ, малаа?ына о?о-айма?ы уйгуурдубут к?ннэрэ умнулла бы?ыытыйан барбыт кэмэ этэ. Киэ?ээ??и чэй кэнниттэн ына?ы хомуйуу, ыам чуга?аан эрэрэ. Титииктэр олбуордарын и?игэр т?птэ буруота унаарыйан, чуумпу халлаан диэки тардыстан ?р? субуллар.

Оннук ну?ара? киэ?э?э тэ?кэ тыатын ?рд?нэн икки атахтаах кулгаа?ын та?ынан киирэр ы?ыы-ха?ыы дуорайда. Эмиэ да сарылыыр, часкыйар. Ынах ма?ырыырыгар, атыыр о?ус айаатаан м???р??р?гэр, атыыр сылгы имэ?нээхтик кистээн дьырылатарыгар ханан да маарыннаабат. Куола?а чи?э-ча?а, дуораана с?р ?л?гэрэ. Айыы сирин дьонуттан адьас атын адьарай бадахтаах.

Сайылык дьоно о?олуун-уруулуун бары тахсан и?иллээн, са?ата суох ах бардылар. Мантан соччо ыраа?а суох Лэкиэски Уола диэн ааттаах улаханнык иирбит, эдэр саа?ыгар ол кырыыстаах ыарыыга му?наммыт эрэйдээх а?атыныын олороро. Кини от-мас тыллыыта бэргээн, туох да ааттаах ки?итигэр бэриммэт, туттарбат туруктанан, атах балай барыталыыра. Ким эрэ: «Ол сордоох кэбилэнэн и?ээхтиир бы?ыылаах», – диэтэ.

Бары дьиэлэригэр симиллэн, ааны хатаныы, ?сс? олбуордарын аанын кытта сабыы, с?лл?гэ?ин олуйуу кытаана?а буолла. Биир бэйэтин балачча кыанар, кэлбит-барбыт, сытыы-хотуу, Дь?г??р диэн с??рбэтиттэн са?а тахсан эрэр уолларын: «Кытаанах, со?ооччу маста булун. Ол дьаабал на?аалаан киирэн барда?ына, онтука?ынан куттаан, мантан ??рэ сатаар», – дэстилэр.

Дьиэлэрин илин, хоту диэки т?нн?ктэринэн к?р??-истии буолла. Улаханнык тыыммат кэриэтэ бары и?ийдилэр, кыра о?олор барахсаттар ийэлэрин кэннилэригэр састылар. Оттон били ба?айы айдаана-куйдаана эбии с?рдэммит. Бэйэлэрин ки?илэриттэн адьас атын иирээки и?эрэ билиннэ. Иирээкини аа?ан, илэ дэриэтинньик киэнэ идэмэрдээ?э. Ки?и куйахата к??рэр, этин саа?а а?ыллар, к?хс?г?нэн туох эрэ ?р?-та?нары с??рэкэлиир. Аанньанан ааспат, мээнэнэн буулаабат к?т?р к?н к?р?н турда?ына, к??х халлаан ?сс? да сып-сырдык ньуурдаах эрдэ?инэ, бу алаастарын булла?а.

Дь?г??р с?п со?ус чиргэл ма?ы титиик к?р??т?н ааныттан сулбу тардан ылла. Онтон халдьаайыны та?нары с??рэн киирбит ки?и Лэкиэски Уола буолуохтаа?ын оннугар отой да атын харамай, илэ абаа?ы бэйэтинэн атаралаан, ойон ахан и?эр эбит. Сирэй-харах ханан баара дьаабыта биллибэт, чуо?ур диэххэ чуо?ура суох, хара диэххэ харата суох, б??с-б?т?нн??, ба?ыттан ата?ар диэри, т?? ки?и буолан биэрдэ. У?уо?унан улахана с?р. Туох аанньа хо?оон кэлиэй, таах ый да хай а?аардаах, ынырыктаах ха?ыы-ы?ыы аргыстаах ??дэн. Кэнниттэн айдаан б???т?н т??эрэн, сайылык ыалларын уонча ыта эккирэтэн и?эр. Амырыын кыылы хаайбыт, туппут кэриэтэ ыйылыы-ыйылыы ?рэллэр, ырдьыгыныы-ырдьыгыныы т??эллэр. Оо, кини бэйэлээх ол алаас тэлгэ?этиттэн тэйбэтэх саха ыттарын, иннигэр киллэриэхтээ?эр буолуох, ситтэрэрэ да диэн кэлиэ дуо?! Тэппит ата?ын кубулуппакка, ы?ыытын-ха?ыытын у?арыппакка, соннук син балачча у?ун алаа?ы туораан, ар?аа диэки ойо турда.

Онтон ?с биэрэстэлээх Долборуктаахха тиийэн, т??рт дьиэнэн сайылаан олорор ыаллар алаастарын илин халдьаайытын ?рд?гэр турар кэрэх тииккэ ыттан тахсан, олоро биэрдэ. Ыттар ол сайылык ыттарыныын холбо?он, бары моргуордаан, тула к?т? сылдьан ?р да ?р буоллулар. Алаас дьоно ол ха?ыы, ыт ньаргыара булкаастаах айдааны эрдэттэн истэннэр, эмиэ бары кэриэтэ тахсан одууластылар. Чочумча буолаат, били с?рэхтэрин-быардарын быллыгыраппыт, уйаларыгар ууну кута сыспыт ба?айылара ханна дьылыс гыммыта биллибэккэ, эмискэ суох буолан с?тэн хаалла. Ыттар да ах бардылар, хайдах эрэ куттара-с?рдэрэ баттаммыттыы туттан, и?иллэр-и?иллибэттик ыйылыы-ыйылыы дьиэлэрин буллулар.

Дьэ онтон до?оор, ити эргин, б?т?н Таатта улуу?ун саба б?р?йэн, хара уоспа диэн дьулаанн