Д Е Р Т
1997 жылды? к?з айында ?анабек Байсеитов атында?ы музыкалы? колледжде д?рiс бе – рiп ж?рген Ба?ыт т?те ертемен ?йiнен шы?ып автобус аялдамасына келдi. Аялдамада к?лiк к?тiп т?р?андар баршылы? екен. Номер сегiзiншi автобус келгенде м?нда т?р?андарды? к?пшiлiгi к?лiкке ?арай лап бердi. ?йтiп-б?йтiп к?пшiлiктi? екпiнiмен Ба?ыт т?те де автобус?а iлiндi-ау, ?йтеуiр. Колледж ?аланы? орталы?ында орналас?ан едi. М?нда ол кiсi ?аза? топтарына – сольфеджио, музыкалы? сауатыны? негiзi, гармония, музыкалы? ?дебиет п?ндерiнен ?аза? тiлiнде д?рiс беретiн. Елiмiз егемендi болып т?уелсiздiк ел бол?аннан кейiн жо?ар?ы ж?не орта о?у орындарында ?аза? тiлiнде о?ытатын топтар ашыла баста?ан едi. ?аза? орта мектептерiн бiтiрiп келген балалар?а б?л ?те тиiмдi болды. Жергiлiктi балалар ?рине орыс тiлiн бiледi. Ал ауылдан келген балалар?а, ?сiресе Мон?олия мен ?ытай елдерiнен к?шiп келген кiсiлердi? балаларына орыс тiлiнде о?у ?иын?а со?ады. Сонды?тан ?аза? топтары ашыл?аны ?уантатын жа?дай болып табылады.
Сонымен, Ба?ыт т?те кабинетке кiрдi. О?ушы студенттер ?лi жиналып бола ?оймапты. Ол кiсi са?атына ?араса саба?ты? басталуына ?лi бiраз уа?ыт бар екен. Балалармен амандасып, ананы-мынаны с?йлесiп отыр?анда бiр ?ыз о?ытушысына ?арап:
– Апай, б?гiн Айг?лдi? ту?ан к?нi!
– А… жа?сы екен, ??тты?таймын! Денсаулы?ы? мы?ты болып, деген арманы?а жет айналайын! – Осыдан кейiн бiр ?ызды ?асына ша?ырып, – Н?рг?л, мына а?шаны алып, жа?ын ма?да?ы д?кеннен к?мпит алып келе ?ой, – деп ??ла?ына сыбырлады.
Н?рг?л т?рлi-т?стi фантиктерге ?демiлеп ора?ан т?ттiлердi алып келiп апайына бердi.
– Рахмет Н?рг?л, саба?ымызды бастайтын уа?ыт болыпты, орындары?а отыры?дар. Алдымен балалар, Айг?л деген домбырашы ?ызымызды ту?ан к?нiмен ??тты?тап ?ояйы? та мына т?ттiлерден ала отырайы?, – деп, Ба?ыт т?те Н?рг?л ?келген жа?а?ы к?мпиттердi столды? ?стiне бетiн ашып ?ойып ?ойды. О?ушы студенттердi? б?рi м?з болып т?ттiлерiн ала бергенде Н?рлан деген сырнайшы бала есiктi то?ылдатып, «кiруге р??сат па?» деп кiрiп келдi.
– А, Н?рлан, неге кешiгiп келдi?? Орны?а отыра ?ой, б?дан былай кешiкпе, – деп апайы Н?рлан?а ?арап жымиды. Столды? ?стiндегi т?ттiлердi к?рiп Н?рлан:
– Б?л ненi? ??рметiне? – деп ?алды апайына ?улана ?арап. Отыр?ан балаларды? б?рi к?лiп жiбердi.
– Айг?л ?ызымызды? б?гiн ту?ан к?нi екен, ??тты?тап ?ой, ?у бала, – деп апайы б?л бала?а с?йсiне ?арап жымиды.
Б?л топта?ы балалар «?аза? халы? аспаптар б?лiмiнде» о?иды. М?нда – домбыра, ?обыз, сырнай, саз сырнай, сыбыз?ы, жетiген сия?ты аспаптарда ойнап ?йренедi. Сонымен бiрге о?ушылар музыкалы? теория п?ндерiн бiрге алып ж?редi. Теория п?ндерiне – сольфеджио, музыка теориясы, музыкалы? ?дебиеттер (Шетел музыка ?дебиетi, Орыс музыка ?дебиетi, ?аза? музыка ?дебиетi ж?не Ке?ес д??iрiнi? музыка ?дебиетi), гармония, полифония кiредi. Б?л п?ндердi толы? ме?герген о?ушы ерте? жа?сы маман иесi болып шы?ады. Ба?ыт т?тенi? алдында д?рiс алып отыр?ан о?ушылар екiншi курс студенттерi. Сольфеджио п?нi т?рт жыл бойы, я?ни о?у ая?тал?анша созылады, ал бас?а п?ндердi? ?зiнi? о?у мерзiмдерi бар. Мысалы, музыка теориясын бiрiншi курста, гармонияны екiншi курстан бастап о?иды. Б?гiн о?ушылар Гармония п?нiнен д?рiс алып отыр.
– Балалар, есiмiзге т?сiрейiк, гармония деген ??ым ненi бiлдiредi!? – деп о?ытушы
о?ушылар?а ?арады. – К?не, Н?рлан, сен айта ?ой.
– Гармония деген с?з – ?йлесiмдiлiк – деген ма?наны бiлдiредi. Мысалы, бiр дауыс?а жазыл?ан ?ндi екi, ?ш, т?рт дауыс?а салып, дыбыстарды ?йлестiру ар?ылы айту?а болады. Немесе, бiр дауыста берiлген ?нге с?йемелдеу партиясын жазып шы?ару?а болады.
– Жарайсы? Н?рлан, отыра ?ой. Ал ендi мына бiр дауыста берiлген ?уендi, М?нш?к ?ызым, та?та?а шы?ып жаза ?ой, – дедi де апайлары балалар?а ?арап, – ал сендер мына ?уеннi? тональды?ын, оны? ??рамын ж?не ?ай ?ндестiктен басталып ?ай ?ндестiкке ая?талатынын аны?та?дар, – деп Ба?ыт т?те та?та?а ?арады.
Балалар та?тада?ы ?уендi д?птерлерiне жазып алды да талдай бастады.
– Ал М?нш?к, б?л ?уендi ?зi? талдап шы?.
– Б?л ?уен ре мажор тональд?ында жазыл?ан. Кiлт ?асында екi диез белгiлерi бар – фа-диез ж?не до-диез. ?уен негiзгi