Аб вядомым палiтычным забойстве i гэтай кнiзе

На сутыку XV i XVI стагоддзяy, у Вялiкiм княстве Лiтоyскiм было неспакойна. Нарастаy канфлiкт памiж магутнымi лiтоyскiмi панамi, а менавiта: Янам Юр'евiчам Забярэзiнскiм i князем Мiхалам Львовiчам Глiнскiм.

У 1508 годзе, становiшча Глiнскага, якi раней з'яyляyся амаль усемагутным фаварытам вялiкага князя Аляксандра, было не самым лепшым. Пры новым валадары, Жыгiмонце Старым, баявiты ваеначальнiк Мiхал Львовiч страцiy прыхiльнасць двара. Магчыма, больш разумным было б перачакаць буру i yзяцца за таемныя iнтрыгi y стылi «Гульнi стальцоy». Але Глiнскi, як вынiкае з яго бiяграфii, меy гарачую кроy, а вывераныя рашэннi, нягледзячы на яго несумненны досвед у палiтыцы, як пакажуць розныя пазнейшыя падзеi, давалiся князю вельмi цяжка.

Магутны дзяржаyны дзеяч рашыyся на вельмi радыкальныя меры. І адной з важных асабiстых мэт Глiнскага была помста. Мiхал Львовiч хацеy адплацiць таму, каго лiчыy вiнаватым у страце свайго становiшча.

Пра гэтыя падзеi распавядае y сваiм творы «Запiскi аб Масковii» Жыгiмонт фон Герберштэйн, якi быy сучаснiкам Глiнскага i Забярэзiнскага. Гэты аyстрыйскi пасол пiсаy наступнае:

«Скончыyшы справу з маскоyскiм гасударам у адпаведнасцi са сваiмi жаданнямi i палаючы прагай помсты, Мiхал iмклiва напаy на Яна Забярэзiнскага, якi быy у той час на сваёй вiле каля Гродна (на ёй я пасля начаваy аднойчы). Размясцiyшы каравулы вакол жылля, каб той не змог уцячы, ён паслаy у дом забойцу, а менавiта, аднаго мусульманiна, якi застаy Забярэзiнскага спячым на ложку, i адсек яму галаву».

Так, паводле Герберштэйна, пачалося паyстанне князёy Глiнскiх супраць уладцы ВКЛ, якое скончылася паразай мяцежнiкаy, што дзейнiчалi, варта сказаць, дастаткова хаатычна.

Мiхал i яго брат Васiль выехалi y Маскву. Там беглыя князi былi сустрэты вельмi цёпла. Дачка Васiля – Алена, якая, па розных дадзеных, нарадзiлася яшчэ y ВКЛ, цi yжо пасля ад'езду Глiнскiх да двара вялiкага князя маскоyскага, была выдадзена замуж выключна yдала. Гэты шлюб сапраyды быy неверагодным поспехам для сям'i лiтоyскiх эмiгрантаy. Мужам князёyны стаy сам маскоyскi yладар Васiль III.

Алена нарадзiла вялiкаму князю двух сыноy, але неyзабаве заyдавела i атрымала паyнамоцтвы фактычнай кiраyнiцы рускай дзяржавы. Дзядзька Мiхал, якi выступiy супраць некаторых дзеянняy Алены, так, вiдавочна, i не навучыyся абачлiвасцi, а таму апынуyся, па волi дзёрзкай пляменнiцы, у зняволеннi. Там забойца Яна Забярэзiнскага скончыy свае днi.

Аднак хутка, нягледзячы на малады yзрост, памерла i сама Алена. Мяркуюць, што яна была атручана.

Старэйшы сын Алены Васiльеyны, мабыць, успадкаваy буйны нораy Глiнскiх. Ён насiy iмя Іван. Хлопчыку наканавана было стаць адным з самых жудасных тыранаy у рускай гiсторыi i першым «царом Усяе Русi», вядомым як Іван Васiльевiч Грозны.

Вось так гiсторыя, распачатая y Гродне, скончылася эпахальнымi падзеямi, якiя мелi значэнне для yсёй Еyропы.

Смерць Алены Глiнскай. Ілюстрацыя з «Асабовага летапiснага збору», XVI стагоддзе.

У гэтай кнiзе чытач зможа знайсцi мноства гiсторый аб людзях, у свой час надзеленых рознымi, i часцяком немалымi, паyнамоцтвамi. Своеасаблiвым фонам для большасцi гэтых апавяданняy выступiць горад над Нёманам, то бок Гродна, але многiя з паказаных герояy мелi yплыy значна большы, чым той, якiм маглi пахвалiцца мясцовыя дваране Гродзеншчыны, таму кнiга, фактычна, прадстаyляе мноства найважнейшых персанажаy агульнаеyрапейскага, а не лакальнага, маштабу. Гаворка тут, напрыклад, пра Стэфана Баторыя i Станiслава Аyгуста Панятоyскага. Гэтыя, здавалася б, вельмi розныя манархi, правялi y Гродне шмат часу, i yжо толькi гэта, у пэyным сэнсе, яднае названых валадароy. Менавiта гродзенскiя эпiзоды iх бiяграфiй пакладзены y аснову шматстаронкавых апавяданняy пра гэтых удадцаy, якiя аyтар уключыy у кнiгу «Знатныя гiсторыi».

Прадстаyлены y выданнi таксама iншыя каралi польскiя i вялiкiя князi лiтоyскiя, i, акрамя таго, значныя вяльможы Рэчы Паспалiтай. Узгадваюцца таксама простыя шляхцiчы, некаторыя з якiх былi такiя бедныя, што не мелi нават каня.

Мэта выдання – паказ самых розных дэталяy жы