ЖЫЛКЕЛДІ РУЫНЫ? ТАРИХЫ

Аса ?ам?ор, ерекше мейiрiмдi Алланы? атымен бастаймын

«Осы кiтапты о?ып, бiлмегенiн

???ан м?сылман бiздi? атымызды

атап Фатиханы о?ысын…»

?бiл?азы Ба?ад?р «Т?рк шежiресi»

КІРІСПЕ

Ж?регi ?аза? деп со?атын Адам баласы ?ашанда ?зiнi? шы??ан тегiн iздеп, ?зiн ?айдан тара?анын бiлiп, танып, бiлгенiн атадан бала?а жеткiзгенi, ?ткен заманнан келген рухани ж?не материалды-м?дени ??ндылы?ты са?тап ?алу?а м?мкiндiк бердi. ?олы?ыз?а тиiп отыр?ан кiтапта бiз ?лытау ??iрiн мекендеген Ба?аналы Найманны? бiр баласы Жылкелдiнi? шы??ан тегiн, тара?ан ?рпа?ын суреттеп, сiздi? назарыныз?а ?сынып отырмыз.

Алланы? адамзат?а жiберген со??ы жолдауы, ?асиеттi ??ран К?рiмде былай деп жазыл?ан: «13. Ей, адамдар! Ш?б?сiз сендердi бiр ер, бiр ?йелден (Адам, Хауа) жаратты?. Сондай-а?, бiр-бiрi?дi танулары? ?шiн сендердi ?лттар ж?не рулар ?ылды?. Шынында, Алланы? ?асында е? арда?тылары? та?уалары?. Шексiз Алла? толы? бiлушi, ?р н?рседен хабар алушы.» (49 С?ре. Хужурат). ??дыреттi Жарат?ан осы с?ренi жiберiп, ?з шы??ан тегi?дi, руы?ды, елi?дi бiл деп б?йыр?ан. Я?ни, шежiре жазу, шы??ан руы?ны? тарихын зерттеу, кейбiреулердi? т?сiнiгiндей, трайбализм, немесе елдi жiк-жiкке б?лу емес.

Тiптi ?руа?тарды мазалай берме?дер дегендерде шы?ады. Жо?, шежiре жазу ?руа?тарды мазалау емес, керiсiнше, кiтапта мар??мдарды? аты атал?ан сайын д??а болып ?абылдансын деген ниетпен жазылады. Шежiренi ?алыптастырып, ?а?аз басылымына е?гiзу ж?не оны жылдар ?ткен сайын жа?артып т?ру на?ыз м?сылманны? мiндеттерiнi? бiрi. Ал, ?аза? елiнде б?л ж?мыс ру-тайпалы? сапты бiр т?ртiпке келтiру деп таны?ан ж?н.

?аза? шежiресiн зерттеу – байыр?ы заманнан келе жат?ан ?лт д?ст?рi. Атадан бала?а тiл ?дебиетiмен жететiн жешiре, ?сiресе, т?рктiлдес елдерде, м?дениеттi? т?рiнен орын ал?ан. Сол с?збе-с?з айтылып ж?ретiн шежiрелердi бiр саты?а ?ойып жазып, бiр-бiрiнен к?шiрiлiп алын?ан жылнамалар сол рухани ??ндылы?ты б?гiнгi бiздерге жеткiздi.

Ол жылнамалар ма?ызды а?парат ар?ылы бiздi? ж?мысымыз?а керектi тарихи логиканы ??растыру?а к?п ?лес ?осады. ?асиеттi ??ран К?рiм Адам баласыны? пайда болуынан Алланы? со??ы елшiсi, пай?амбарымыз М??аммедке дейiн, орта?асырлы? жылнамашылары, Н?? пай?амбардан т?рк тайпаларыны? шы??ан тегi мен О?ыз заманына дейiнгi тарихи о?и?аларды таратып бередi.

Бiздi? ж?мысымыз ?шiн ??нды дерекк?здердi? бiрi бол?ан «Мо??олды? ??пия шежiресi» Шы??ыс ?а?ан мен Найман елiнi? арасында?ы ?арама-?атынас, Жошы ?лесiндегi Найман Кетб??аны? р?лi туралы а?парат бередi.

ХІХ ?асырда?ы ?аза?, оны? iшiндегi Ба?аналы елi туралы на?ты да жан-жа?ты м?лiметтердi орыс зерттеушiлерi ?алдырып кеткен. Ол деректердi бiз Ресей империясыны? Генштабында ?ызмет еткен подполковник Красовский ?зiрлеген «Материалы для географии и статистики» атты е?бектi? 16 томынны? І, ІІ ж?не ІІІ-шi б?лiмдерiнен, 1897 жылы Ресей империясында ж?ргiзiлген т???ыш сана?ы бойынша жазыл?ан «Материалы по киргизскому землепользованию» атты к?птомды?ыны? ІІ томынан, та?ы бас?а шы?армалар мен жина?тамалардан табамыз.

ХХ ?асырда жазыл?ан шежiрелердi Ш?к?рiм ??дайбердi?лы, М?хаметжан Тынышбаев, та?ы бас?а зерттеушiлердi? е?бектерiнен кездестiруге болады. Жылкелдi ?рпа?тарыны? тарауы 1991 ж?не 2002 жылдары шы??ан Жылкелдi шежiрелерiнi? беттерiне с?йене отырып, цифрлы? а?парат ??ралдары ар?ылы а?айынмен байланысып толы?тырылды.

М?мкiндiгiнше н?тижелi ж?мыс орындау?а «Алаш» тарихи-зерттеу орталы?ы жазып шы?ар?ан «?аза? ру-тайпалары тарихы» атты к?птомды? е?бек ?з ?лесiн ?осты. Б?л зерттеудi? оныншы томыны? І, ІІ, ІІІ кiтаптары «Найман» деп аталып, ерте ?асырлардан ХХ ?асырды? басына дейiнгi заманда?ы Найман тайпасыны? тарихын баяндайды.

Бiра?, сол е?бектердi? баршылы?ына ?арамастан, ?аншама мол деректер болса, соншама ?арама-?айшылы? пен ?р-т?рлi пiкiрлер кездеседi. Ол – ол ма? Тевкелев, Левшин, Красовский секiлдi орыс зерттеушiлерi, Сiбiр «?ыр?ыздары» туралы м?лiметтер жина?ан кезде, билiктегi ба?андай ?андар мен с?лтандарды? ?здерiнi? ата-бабалары туралы деректерiн с?рап алалма?ан. ?йткенi оларды? б?рi елдi? ?ыс?а тарихи санасыны? кесiрiнен ?мытыл?ан, жазылма?ан.

Сонды?тан, бiз Жылкел