Болганчык еллар. Мөһаҗирләр (җыентык)

Махмут Галяветдинович Марджани

РњУ™С…РјТЇС‚ Галәүнең РґТЇСЂС‚ китап итеп уйланылган, Р»У™РєРёРЅ, кызганычка каршы, тәмамланмыйча калган «Канлы тамгалар» РґРёРіУ™РЅ тарихи эпопеясының беренче РёРєРµ РєРёСЃУ™РіРµ – «Болганчык еллар» Т»У™Рј «Мөһаҗирләр» романнары – аеруча кыйммәткә РёСЏ. Р?СЃРєРµ татар авылының көнкүреше, гореф-гадәтләре, ачлык елы вакыйгалары («Болганчык еллар»), 1897 елгы халык санын алу вакыйгасына бәйле рәвештә кузгалган крестьян чуалышлары, бөлгенлеккә төшкән татар крестьяннарының, бәхет СЌР·Р»У™Рї, РўУ©СЂРєРёСЏРіУ™ күчеп РєРёС‚ТЇР»У™СЂРµ Т»У™Рј андагы кызганыч язмышлары («Мөһаҗирләр») – болар Т»У™РјРјУ™СЃРµ РґУ™ романнарда гаять җанлы итеп Т»У™Рј Р·СѓСЂ осталык белән сурәтләнә.

Мәхмүт Галәү

Болганчык еллар. Мөһаҗирләр

© Татарстан китап нәшрияты, 2017

© Галимуллин Ф. Г., кереш мәкалә, 2017

Мәрҗани нәселенең затлы әдибе

Халкыбыз үткән гаять катлаулы тарихи юлда СЃТЇР· сәнгатебезнең алтын баганалары РґРёРї йөртерлек шәхесләребез Т»У™Рј аларның вакытлар узган саен тутыкмас, әһәмияте Т»РёС‡ С‚У™ җуелмас иҗади мираслары бар. Алар тудырган У™СЃУ™СЂР»У™СЂРЅРµТЈ озын гомерле булуларының СЃУ™Р±У™Р±Рµ – халык йөрәгендә ныгып урнашырлык образлы СЃТЇР·РЅРµ ТЇР· вакытында Т»У™Рј биниһая сәнгатьчә осталык белән әйтүләрендә. РњРѕРЅС‹ТЈ өчен талантлы булу өстенә кыюлык, шулай әйтергә яраса, ТЇР·-ТЇР·РµТЈУ™ ныклап ышануга нигезләнгән каһарманлык та РєРёСЂУ™Рє РёРґРµ. У?йтик, халкыбыз, шул чордагы вазгыять нәтиҗәсе буларак, XVI гасыр уртасыннан башлап, Р“. Р?Р±СЂР°Т»РёРјРѕРІРЅС‹ТЈ «Карт ялчы» хикәясендәге РЁР°Т»РёР±У™Рє абзый әйтмешли, «бәндәгә Р±У™РЅРґУ™ булып» РєУ©РЅ РёС‚У™СЂРіУ™ РјУ™Т—Р±ТЇСЂ була. У?леге юлда аның кичергәннәре Р“. Р?схакыйның «Зөләйха» әсәрендә аеруча аянычлы чагылыш тапты. Бу С…У™Р» белән ризалашмаганнарны дәүләтнең РёТЈ югары мөнбәреннән РўУ©СЂРєРёСЏРіУ™ РєРёС‚У™СЂРіУ™ кушып чыгыш ясаулар РґР° булды. У?РјРјР° шул заманның безләргә «курку белән У©СЂРєТЇ харам» РґРёРіУ™РЅ карашта торучы Габдулла исемле гаярь егете мондыйларга кискен итеп «Китмибез!В» РґРёРї җавап Р±РёСЂРґРµ, без биредә, ТЇР· илебездә, С…У©СЂ РјУ™РјР»У™РєУ™С‚ булуын күрергә телибез, РґРёРґРµ СѓР».

У?РјРјР° шактый РєТЇР±У™ТЇР»У™СЂ ахыр чиктә тугандаш кавем булган төрекләр иленә РєРёС‚ТЇ юлын сайларга РјУ™Т—Р±ТЇСЂ булдылар. Габдулла Тукайның яшьтәше – шул СѓРє Арча төбәгенең икенче бер фәһемле егете РњУ™С…РјТЇС‚ Галәү (РњУ™С…РјТЇС‚ Галәветдин улы Мәрҗани) – Р±Сѓ РјУ©Т»Р°Т—РёСЂР»У™СЂРЅРµТЈ күчеп РєРёС‚ТЇ сәбәпләрен, аларның диңгез артындагы тормышын РєРёТЈ РєРѕР»Р