Ол т?гэн уораана…

Афанасий Гаврильевич Гуринов

«Ол т?гэн уораана» сэ?эн саха народнай суруйааччыта Софрон Данилов «От ?рэххэ» диэн киэ?ник биллэр, хрестоматия?а киирбит кэпсээнигэр оло?уран сурулунна. Сэ?эн ту?унан бэчээккэ хаста да суруйан тураллар. Олор ортолоругар Багдарыын С?лбэ 2010 сыллаахха «Кыым» ха?ыакка: «Арчылан бу кинигэтин мин саха кыы?ыгар, дьахтарыгар гимн курдук сыаналыы аахтым», – диэн суруйбута.

Арчылан

Ол т?гэн уораана…

Ол т?гэн уораана…

1

Тыал уурайыахча уурайбата. Тохтуохча буола-буола, эбии сэтэрэн, бы?ыта биэртэлээн кэлэр. Бу билигин намыраан турар. Омос истэргэ букатын да астыбыт курдук. Ол эрээри, т?нн?г?нэн оол к?ст?р мастар чыпчааллара биэтэ?нэ?э туралларынан сылыктаатахха, тыал ?т?р?нэн тохтуур чинчитэ суох.

Бары-барыта кумуйан-б??р?ллэн, ки?и кута-с?рэ тохтуо суох курдук курас. Сытыы сааскы тыал – эркин эрэ, туох эрэ диэн и?нибэккэ – эргэрэн эрэр дьиэни курдары ?рэн кэби?эргэ дылы…

– Э?иги «Сонуннар» киэ?ээ??и та?аарыыларын истэ?ит. Улуу Кыайыы 57 сылыгар анаммыт хайы?ар походугар Дьокуускай куорат 1-кы н??мэрдээх училищетын ??рэнээччилэрэ турунуохтара. Онно бэлэмнэнии утумнаахтык…

Миитэрэй о?онньор а?ылыы-а?ылыы, тайа?ар тэптэрэн кэлэн, бакыр тарбахтарынан араадьыйаны саба тутан кэбистэ. Эрки??э ?й?н?н, тыын ыла т??ээри, чочумча турбалыы т?стэ. Онтон у?а ыты?ын холбоччу тутан кулгаа?ар да?айда уонна, араа?а, араадьыйаны буолла?а буолуо, и?иллиирдии тутунна.

Им-ньим. Арай о?ох барбах та?ыр?аан ылаттыыр уонна та?ырдьа тыал хардьаны кыыкынатара и?иллэр. К?н, бу ?йд??н к?рд?хх?, биллэ у?аабыкка дылы эбит. Туох да бэйэлээххэ кыайтарыа суох курдук баары эрэ барытын то?ута то?ороору буугунаан к?рдь??тэммит Дьыл о?у?ун моонньоох ба?а т????хчэ буолла?а. Бээ, арба, б?г?н ха?ыс этэй?

Миитэрэй абына-табына намылыйбыт турта?ар бытыгын имэринэн ылла уонна кыара?ас харахтарын симириктэтэ-симириктэтэ халандаарын диэки к?рб?л??т?.

Тууй-сиэ! Халандаарын лии?ин эмиэ к?т?хп?кк? хаалбыт дуу, хайа ??дэн дуу? Кырдьар – кырыыс, сорсуйар – сор диэн, дьэ, итини этэн эрдэхтэрэ.

Урут – этэргэ дылы, ойуур отун-ма?ын тардыалаан к?р?р эрдэ?инэ – Миитэрэй халандаар лии?ин бы?ыта тардан быра?ан и?эр этэ. Ол бэйэтэ билигин то?о эрэ оннук гыныан санаата буолбат, бэл айыыр?ыыр да курдук, онон ааспыт к?ннээх лии?и тиэрэ быра?ан, эрэ?иинэ?э туттаран и?эр.

Даа, кутуйах хаамыытынан да буоллар, сынтарыйар диэни билбэккэ утумнаахтык чыбыр?атыы диэн бу буолла?а ээ. Онно холоотоххо, би?иги дьон оннук буолуохпут баара дуо?..

Миитэрэй аргыый ???э тыынан баран, о?о?ун диэки с?дь??нээтэ. Тиийэн, чыыппаанынан о?о?ун аанын арыйда уонна, та?ырдьаттан то?он-хатан киирбит ки?и курдук, тарбахтарын саратан уот суо?угар сырайда. «Ыч-ча-аа!.. То?оро то?о бэрдэй?!» – аны к?хс?н аста.

Суох, ту?алаабат. Баатыгарын, сылааска кэлэн то?мутун ордук биллэ. Били чыс кутуйах т??лэннэ?инэ ордук то?ор диэбиккэ дылы. Ис-и?иттэн тахсар б?тэй тымныы си?ин иэниттэн са?алаан, тоно?о?ун хас биирдии у?уо?ун аа?а хаарыйар.

Бу дьиэ уорааннаммыта то?о бэрдэй?!

Бы?а?ас т?сп?т уотугар хас да харда?а?ы эбии укта уонна, о?о?ун аанын саба да сатаабакка, кыра олоппоско н?кс?чч? т??эн олорон, кып-кы?ыл тылларын онон-манан былта?натан и?сэлээхтик салаан барбыт уоту биир кэм тонолуппакка одууласта…

Кыы?а Даайа уолун к?рд?? диэн ааттаан барыа?ыттан кини итинник идэлэннэ. Киэ?ээ??и барык-сарыкка о?о?ун иннигэр олорор уонна араа?ы эргитэ саныыр. Саныыр былыргыны – былыт саппытын, саныыр аныгыны – айыы арыйыахтаа?ын.

Ки?ини санаа кулута дииллэр да, Ньукулай бэрт хойукка диэри санаа-оноо ыарыга диэни билбэтэ?э. Оннук соло да суох курдуга: ?лэ, ??рэх, сэрии, онтон эмиэ ?лэ, ?лэ… Быар куустан тиэрэ т??эн сыппыт дуу эбэтэр к?р?-нары баты?ан аралдьыйа сылдьыбыт дуу к?н?н то?о эрэ ?йд??б?т. Ба?ар, ол и?ин да?аны, а?ыс уон ?с сыл уутун-хаарын бы?а кэ?эн, арда?ын-толонун санныгар уулларан-куурдан бачча?а тиийбитэ буолуо… чэ, ону айбыт бэйэтэ билэр… Тимири дьэбин, ки?ини санаа сиир диэн мээнэ?э этиллибэтэ?э чахчы.

Ама, Ба?ылай Бырдьахаанап, били истибит эрэ кутун туттарар «Ньургу?уннар» курдук кэрэ ырыаны суруйбут барахсан, «кы?ыл буур?а аттаах» Эллэй бэйиэти эппитигэр