Кырыыстаах таас

Василий Николаевич Егоров

Ааптар бу айымньытыгар Халыма кы?ыл к?м???н кимнээх ха?ан, хайдах арыйбыттарын уонна чинчийбиттэрин ту?унан номохторго, докумуоннарга оло?уран сэ?эргиир. Кы?ыл к?м??? к?рд????н, чинчийии ?лэлэрэ ?г?с ыарахаттардаах, к?ч?мэ?эйдэрдээх, м?чч?ргэннээх. Сырыыны-айаны кыайар дьулуурдаах, идэлэригэр ?й-санаа ?тт?нэн у?улуччу бэриниилээх дьон ?лэлэрэ-хамнастара рома??а си?илии кэпсэнэр.

Тумарча

Кырыыстаах таас

Аан тыл

Сахабыт сирин киэ? нэлэмэн киэлитигэр би?игиттэн, а?ыйах ахсааннаах олохтоох омуктартан, ураты т???л??х элбэх араас омук дьоно кэлэн ?лэлээн-хамсаан, олох олорон, сири-дойдуну чинчийэн-??рэтэн, баайын-дуолун ту?а?а та?ааран, урукку Сэбиэскэй Сою?у, Арассыыйа Эбэ Хотуну бар?аппыттара, байыппыттара буолуой? Бу ?тт?нэн ыллахха, к??стээх хамсаа?ын Алдан кы?ыл к?м??э а?ыллыа?ыттан – ааспыт ?йэ с??рбэ?ис сылларыттан ыла са?аламмыта. Оччотоо?у «Алданзолото» трест кылаабынай геологынан ?лэлээбит эдэр геолог Юрий Александрович Билибин эрчимнээх туруорсуутунан, 1928 сыллаахха ма?найгы Халыматаа?ы экспедиция тэриллибитэ. Бу экспедиция балтараа сыллаах ?лэтин т?м?г?нэн, а?ыйах сылынан «Дальстрой» трест олохтоммута. Мантан ыла Саха сиригэр к?м?с промышленно?а к??скэ сайдыбыта.

Дойдубут бу кэминээ?и историята, оччотоо?у далаа?ыннаах ?лэ-хамнас, ГУЛАГ тэриллиитэ, т?? тай?а кистэлэ?ин курдук, баччаа??а диэри тыытыллыбакка, арыллыбакка сытар. Бу ?р?? да, хара да ?р?ттээх ?с к?л??нэ дьон оло?ун устата сал?анан барбыт кэм – б?т?н эпоха – би?иги республикабыт ааспыт ?йэтээ?и историятыгар биир саамай улахан миэстэни ылар. Онон бу салаа хайа эрэ ?тт?нэн сырдатыллыбакка хаалара дойдубут ааспыт кэминээ?и оло?ун ??рэтии итэ?э?ин бы?ыытынан билиниллиэхтээх.

1982 сыллаахха тахсыбыт «Кырыыстаах таас» сэ?эн история бу кистэлэ?ин сэгэтэн к?р?? эрэ бы?ыытынан суруллубута. Сэ?эн тахсыбыта ?йэ чиэппэрэ ааспытын кэннэ, бу тема?а иккистээн эргиллэн, кыах тиийэринэн, доруобуйа т??? к???лл??р?нэн салгыы ?лэлэ?эн к?р??х санаа к??рэйдэ. Олохтоохтору ?р? к?т?хп?т?х к?м?с промышленно?ын сайыннарыынан сибээстээн, б?т?н Илин Сибиир киэ? иэнин тухары т???л??х элбэх ки?и дьыл?ата т?стэммитин, т???л??х дьон у?уо?а урусхалламмытын ситэри ыатарар кыах кимиэхэ да бэриллибэт. Ону арыйарга хас да уонунан кинигэ – эпопея суруллуон наада. Ол биир ки?и кылгас ?йэтигэр кыаллыбат. Онон урукку сэ?эммин рома??а кубулутан, Халыма к?м???н былааннаахтык чинчийэн арыйбыт у?улуччулаах учуонай Ю.А.Билибин уонна кини соратнига, Магадан куораты т?р?ттээбит В.А.Цареградскай ма?найгы экспедицияларын ту?унан са?алаа?ыны аа?ааччылар бол?омтолоругар та?аарарга холоннум.

Революция иннинэ да, сэбиэскэй да кэм?э, к?н б?г?н да?аны кы?ыл к?м?с ыар тыынын сабыдыала би?иэхэ, олохтоох омуктарга, ?т??н? о?орбутунаа?ар араас содулу а?албыта улахан. Онон «Кырыыстаах таас» диэн аат хайа да кэм?э суолтата с?ппэт.

Ааптар

1.

Сиридикээн ?рэ?э икки иэдэс хайатын таас чанчыктарыттан хардарыта тэбинэн, Халыма эбэ хоту??а халдьыгыраччы с??рдэр. Кыара?ас ыллык суол ?рэх то?ойдорун таас харгыларынан бы?ыта охсор.

Л?к?й Л?г?нт?й к?хс?н и?игэр ки?инэйэн ыллыы и?эн, устунан нухарыйыах курдук буолан барда. Т?б?т?н т??к?чч? т??эрэн, икки ?тт?нэн биллэрдик и?нэ?нээн ылла.

Эмискэ ата тохтуу биэрдэ. Ки?и т?б?т?н оройунан баран и?эн, арыычча ?р???ннэ. Со?уйбута бэрдиттэн суолун-ии?ин ?йд??н к?р?ммэтэ. Кыбдьыгырыы т??ээт, атын холурдук бы?а ти?илэхтээбитигэр, ата кэннинэн чинэри?нээтэ. Онтон эмискэ иннин диэки дь?кк?йб?т?гэр туох эрэ бы?а ыстанар тыа?а и?илиннэ. Л?к?й туох эрэ б?р?к?тэ суох бы?ыы тахсыбытын сэрэйэн, эргиллэн к?рд?. Та?ха?ар муостаах хара ма?аас ынах с?б?лээбэтэхтии ??стээ?инэн та?нары к?р?н кэби?ээт, ба?ын бы?а илги?иннэ уонна сырааннаах муннун «пуус» гына тыа?атта.

– Балай Ма?аас, бэрт с????, бу т??н сиргэ хоннорору? буолуо. Б?г?н к?ннээххэ бэркэ миигин эрэйдээти?, – Л?к?й ?с са?а буолан, атыттан адаарыйан т??эн, ына?ын быстыбыт быатыттан сиэтэн а?алан, атын кутуругар холбоммут быата быстыбытын с??рэн, икки т?б?т?н ыйылыннары тардан, сал?аан кэбистэ. Онтон ынах с????гэр кириэстии тардыллыбыт томторук быатын чи?этэн аччары?а турда?ына, ата уул