Дойду ахтыл?ана

Семён Петрович Данилов

Саха народнай суруйааччылара

Бу том?а саха народнай поэта Семен Петрович Данилов 1937–1965 сылларга суруйбут хо?оонноро, поэмалара киирдилэр.

Семен Данилов. Дойду ахтыл?ана: хо?ооннор, поэмалар

АА?ААЧЧЫЛАРГА

Семен Данилов 1977 сыллаахха талыллыбыт айымньыларын бэйэтэ икки том?а та?мыта. Бастакы томугар 1966–1976 сс. суруйбут айымньылара, иккис том?а 1937–1965 сс. суруллубуттара киирбиттэрэ. Оттон 2005 сыллаахха олохтоммут «Саха народнай суруйааччылара» диэн сериянан тахсыбыт бастакы томугар кини огдообото Анна Данилова уонна народнай поэт Михаил Тимофеев бэлэмнээбит талыллыбыт лириката «Айыы сыдьаайа» диэн аатынан, мин киирии тылбынан бэчээттэммитэ. Оттон субу иккис том?а, хронологияны туту?ан, 1937 сылтан 1965 сылга диэри суруллубут хо?оонноро уонна поэмалара киирдилэр.

Салаалар поэт урут тахсыбыт кинигэлэрин ааттарынан «Мин дойдум», «Аймах дьонум», «Эйэлээх куорат», «Хотой дьоло», «К?н тамма?а», «Алаас сулустара» диэн ааттаннылар. Манна Семен Данилов поэт бы?ыытынан ??нэн-сайдан испит суола ырылыччы к?ст?р. Ол курдук, бэйэтэ суруйбутунуу, ма?най норуот ырыаларын олуктарыгар чуга?атардыы олоххо чахчы буолбут т?гэннэри хо?уйбут эбит буолла?ына, 60-с сылларга поэт айымньылара дири?ээн, оло?у б?л????кт?? к?р??тэ ситэн сириэдийбит. Ордук «Алаас сулустара» диэн кинигэтигэр киирбит хо?оонноро чахчы да поэт аатын ааттатар айымньылар. Итиннэ «Оло?хо кэнниттэн», «Сайы??ы Сиинэ», «Сайылык», «Саха ??к??тэ», «Ырыа ту?унан», «Бастакы хаар» диэн чулуу хо?оонноро киирбиттэр. Дэлэ?э да итилэртэн ?г?стэрэ ырыа буолан к?н б?г???э диэри ыллана сылдьыахтара дуо?

60-с сыллар, уопсайынан, саха поэзията са?а кэрдиис кэм?э тахсыбыт бэлиэ сыллара этилэр. Ити са?ана Леонид Попов, Рафаэль Ба?атаайыскай, Моисей Ефимов, Иван Гоголев, Савва Тарасов, Михаил Тимофеев ордук тахсыылаахтык ?лэлээбиттэрэ. Кинилэр айымньылара, нууччалыы тылбаастанан, поэзияны киэ? ыырга та?аарсыбыттара. Дьэ ити дьонтон биир бастаан и?ээччинэн Семен Данилов буолан, ити сыллартан Россия басты? поэттарын и?игэр аата ааттанар буолбута.

Кэли??и к?л??нэ аа?ааччыларга поэт маастарыстыбата му?утаан испитин к?рд?р?р кэрчик кэмэ бу том?а кэрэ?илэнэн киирдэ.

Н. Винокуров-Урсун,

поэт, кириитик,

П.А. Ойуунускай аатынан

Государственнай бириэмийэ лауреата

МИН ДОЙДУМ

(1937–1948)

ЫРЫА

К?м?с к?н?м санньыйа

Киирэр сирин былдьаста,

Маайа ынах хамыйа

Барар кэмэ уолдьаста.

Ыллыыр чыычаах утуйан,

Айыл?абыт чуумпурда,

Оттуур колхоз уурайан,

Отуу уота умайда.

Паарка ыллаан эрдэ?э

Маннык намыын киэ?э?э,

Эдэр ыччат биэрэккэ

Э?иэкэйин эттэ?э…

Намыын киэ?э дьаарбайа

Тахсыах эрэ, Даарыйа,

Сээкэй ту?ун аттара

Сэ?эргэ?иэх таарыйа.

* * *

Ый сырдыгар с??р?г?м

Ырылыйа дьулуста.

Ырыам аргы?а чыычаа?ым

Ыраах кытылга ы?ырда,

К??гэн аллыбыт бакаалым

К?ллэ-салла, дьалкыйда,

К?т?р к???л?м дабаана

К???р?мт?йэн к???ннэ.

КЭЛЭР ?ЙЭ КИ?ИТИГЭР

Мин т?р??н т?л???йб?т алааспар

Эн ??ск???, олоруо? – билэбин.

Эйиэхэ, ол ыраах бырааппар,

Бу ыллыыр ырыабын аныыбын.

Дьиибэргии, сонньуйа, эн аа?ыа?

Дирбийэр мин ырыам хо?оонун:

Би?иги ?йэбит халлаанын,

Эн к?р??? охсу?уу толоонун.

Би?иги, эн убай дьоннору?,

Д?рб??ннээх ?йэ?э олоорпут,

Олохпут бу сырдык хо?оонун

Охсу?уу уотугар айарбыт.

К?н аайы куттанан турбакка,

?л??н? утары барарбыт,

Таптыырбыт, ыллыырбыт дьыбарга,

Буур?а?а муммуту сирдиирбит.

Мэ?эйи, ?л??н? э?эрбит

Эн ??ск??р к??х мичил алааскар.

К?н аайы суол солуур этибит

?сп?т дьол айанын аартыгар.

К?м?скээн чэлгиппит алааспар

Эн ??ск???, мичээриэ? – билэбин…

«Быраатым, кэлэн мин ?рд?бэр

Ахтаар!» – диэн кэриэспин этэбин.

КИЭ?Э АЛААСКА

Ыраа?ынан-чуга?ынан

Ынахтар ма?ырастылар,

Ха?ы? курус тыалынан

Эккин-хаа??ын сайа тыынар.

Бу дойду хас томторун,

Чугастаа?ы дул?аларын

Барытын мин билэрим,

Барытын тэпсибитим.

?ч?гэйиэн дойдум тыала

С?рэхпин угуттуура,

Умнуллубут ырыа тыла

Уруккулуу сатарыыра.

Ханан эрэ ыраа?ынан

Ха?ыл аттар тыбыырдылар,

Харалаабыт хаты?нарым

Хара?анан та?ыннылар.

М