Тинейджерлерге арнал?ан

?аржы

Жасы: 10+

Иллюстрациялаушы: Нечипоренко В. / ?aleria (http://illustrators.ru/users/aleria)

Редактор: Бердычевская Е.

Ал?ы с?з

Арина?а, Дениге, Жозефина?а, Маша?а, Матвейге ж?не Семен?а

30 жасымда ?аржы туралы м?лдем ЕШТЕ?Е бiлмейтiнiмдi т?сiндiм. Осы кiтабымда сипаттал?ан ?арапайым н?рселердi т?сiнгенiмде, жеке ?аржыларда да, бизнесте де к?птеген ?ателiктерге жол бермейтiндiгiме сенiмдiмiн. ?аржылы? ?лемдi т?сiну – са?ан ?мiрде ?лкен к?мек к?рсетедi. Б?л тек сен ?шiн ?ана емес, сенi ?орша?ан жа?ын адамдар?а, достары?мен ж?не ?лкен адамдармен ?арым-?атынасы? ?шiн де ма?ызды. Мен кiтабымды бiр жыл?а жуы? жаздым, сол уа?ыт бойынша саяхаттап, ?рт?рлi елдердi? адамдарымен танысып, олар ?андай жастан бастап ?аржылы? сауаттылы??а ?йрене бастады, жеке т?жiрибелерiн ж?не ?аржыларын ?алай бас?аратынын с?радым. Дамы?ан елдердi? адамдары географияны немесе тариxты бiлмеуi де м?мкiн, бiра? а?шаны жинауды, ?алай ?мiр с?рудi, саяxаттауды, ж?не де ?зiнi? ?аржылы? ?мiрiн ба?ылау ?аншалы?ты ма?ызды екенiн ?те жа?сы бiлдi. Осы елдерде ?аржылы? сауаттылы??а балалар 12 жасынан ж?не одан да ерте ?йренiп бастайды. Ал кедей елдердi? т?р?ындарыны? к?бiсi, тiптi ересек адамдарды? арасында ?аржы туралы еште?е бiлмедi, а?шаны? жо?ты?ына ж?не де ?арыздар мен несиелердi? бол?анына ша?ымданды. Олар ересек ?мiрге ?аржы туралы еште?е бiлмей ?адам жасады.

?рине, тарихты, географияны ж?не мектепте саба? беретiн бас?а да п?ндердi бiлу ма?ызды. Бiра?, ересек адамны? ?мiрiне ?адам бас?анда, бiрiншiден пайдалы болатын ол – ?з ?аржы?мен ж?мыс iстеу, а?ша мен ??нды ?а?аздарды? ж?мысын т?сiну, ж?мысы?ды ??рметтеу ж?не оны? ?аржылы? н?тижелерiн т?сiну. Мен б?л кiтаптi? са?ан к?мектесетiнiне сенiмдiмiн!

Тарау 1. А?шаны? пайда болу тарихы

Б?рын?ы кездерi а?ша тiптi болмайтын. Олар керек емес едi. ?йткенi барлы? ?ажет заттарды адамдар ?з ?олдарынан жаса?ан. Азы?-т?лiктi, киiм-кешектi ж?не бас?а ?мiрлiк ?уаныштарды отбасы, кейiнiрек тайпалар?а бiрiккен отбасылар, ?з бетiмен ?ндiрген ж?не т?тын?ан.

Бiра? сен бiлесi?, ?рбiр адамны?, немесе ежелгi адамдарды? жа?дайында – тайпаларды? ?з таланттары мен ?абiлеттерi бар.

Мысалы, Чунга тайпасыны? ба?шасында д?мдi ??лпынай мен т?ттi алма ?седi, ал Чанга тайпасында сиыр б?зау ?келiп, к?п с?т берген. Чунга тайпасы а?шасы болмай, еттен жасал?ан ас ж?не таза с?т iшкiсi келсе не iстеу керек? Бiра? оларда к?п ??лпынай ж?не т?ттi алма бар. ?арапайым шешiм – Чанга тайпасына барып, оларды? ?нiмдерi ?шiн ?з ?нiмдерiн ?сыну?а болады.

Осылай алмасу пайда болды. Ежелгi адамдар ?з ?нiмдерiнi? арты?шылы?тарын бiр-бiрiмен алмасатын болды.

Алмасуды? ?з кемшiлiктерi болды. Егер, мысалы, Чанга тайпасы бiр сиырды сатып ал?ысы келсе не iстейдi? Чунга тайпасына ??лпынай мен алманы ?анша беру керек? Есептеудi ?алай д?рыс жасау керек? Логикалы? т?р?ыдан ал?анда, бiр сиырды? ??ны ед?уiр к?п м?лшердегi жемiс-жидектен т?рады. Ал егер, Чунга тайпасына к?птеген жемiстер ?ажет емес болса?

Алмасу м?селелерiн шешу ?шiн ежелгi адамдар т?з?а, жануарлар?а, найзалар?а, жебелерге, балы? iлгегiне, жануарларды? терiсiне, д?нге, те?iз ай??ла?ына ж?не ?й шаруашылы?ына лайы? бас?а да ма?ызды заттар?а заманауи а?шаны? ?асиеттерiн берген. Я?ни, а?шаны? р?лiнде е? о?ай айырбасталатын, е? танымал ?нiмдер бол?ан. Бiра? м?ндай алмасу ?рдайым ы??айлы бол?ан жо?, ?йткенi ежелгi нары?та бiрдей ?нiмдердi? асып т?суi ар?ылы сатушы сатып алушысыз ?алуы м?мкiн едi, демек ?мiрге керектi ?нiмдерсiз ?ал?ан.

Алмасу?а ке? м?мк?ндiктер болу ?шiн адамдар?а ?за? уа?ыт бойы са?талынатын ж?не кез-келген уа?ытта ?ала?ан ?нiмдерге алмасу?а м?мк?ндiк беретiн ?мбебап тауар керек болды.

Сол кезде металдар мен асыл тастар алмасу ?нiмдерiнi? бiрi болды. Кiшкентай бiр уыс ?демi тастар?а ?лкен бизон сатып алу?а болатын едi. Мысты? бiр кiшкентай кесегi ?шiн тауы? пен д?н, ?оланы? кiшкентай кесегi ?шiн т?з, азы?-т?лiк ж?не жануарларды? терiсiн алатын едi.

Нелiктен адамдар металдарды ж?не асыл тастарды алмастыру ?шiн ал?ан? Оларды жеуге немесе киюге болмайды ?ой? Бiрiншiден, металдар е?бек ??ралдары мен жаулар?а ?арсы ?ор?аныс ??ралдарын дайындау ?шiн ?а