Улуттук банк кризистен чыгармак, бирок…

Кыргызстан экономикалык депрессиядан чыгуу ?ч?н акча реформасын жасоо зарыл жана Улуттук банкты улутташтыруу керек

Б?г?нк? к?нд? Кыргызстандын экономикасы монетардык терминдер менен м?н?зд?г?нд? эки терс жагдайга кабылып турат: бир жагынан экономикабызда долларлашуу процесси ж?р?п жатса, экинчи жагынан сомдун массасы кескин т?рд? т?м?нд?п кетти. Аталган жагдайлар экономикабыздын жакынкы келечектеги ?с?ш?н? кооптуу абал жаратты. Мындай абалды биз экономикалык депрессиянын башталышы деп айтсак жа?ылбайбыз. Коомдо экономикалык б?д?м?к абалга байланыштуу экономикалык активд??л?к ?т? т?м?н де?гээлге т?ш?п кетти. Эми бул абалдын келишинин себептерин жалпак тилге салып, чечмелегенге аракет кылып к?р?й?н.

Куну кеткен сом, к?к?л?г?н доллар

Акыркы он жылда ?лк?д?г? улуттук валютабыз – сомдун массасы жылдан жылга ?с?п келаткан эле. Ал эми ?тк?н 2014-жылдын он бир айында сомдун массасы 22.7 млрд. сомго азайып кетти. Мындайча айтканда, экономикабызда болгон сомдун массасынын ?чт?н бир б?л?г? кыскарып жатат. Бирок сомдун массасынын кыскарганына карабай, инфляция 2014-жылдын акыркы он бир айында 10,2% т?зд?, салыштырмалуу мурдагы 2013-жылы инфляция 4.4% т?зг?н эле. Эмне ?ч?н мындай кызык абал т?з?л??д?? Ар бир экономист билгендей, инфляция бул акчанын к?л?м? к?б?йг?нд? боло турган экономикалык к?р?н?ш. Ал эми ?тк?н жылы акчанын – сомдун к?л?м? 30% чейин азайып жатса, бул инфляция кайдан келип чыкты деген суроо туулат.

Экинчи кызык жагдай, бардык коммерциялык банктар «сом менен биздин банкка депозит салы?ыз, пайыздар к?т?р?лд?» деген жарнактарды илип жатышат. Ал эми ошол эле убакта Улуттук банктын статистикасын карасак, банктарда сом менен салынган депозиттер акыркы жылда кескин кыскарып кетти. ?ч?нч? кызыктуу жагдай, Улуттук банк 2014-жылы сомдун курсунун туруктуулугун кармаш ?ч?н валюталык резервинен 516 миллион АКШ долларын коротту. Мындай ири сумманы Улуттук банк буга чейинки турмушунда короткон эмес, бирок буга карабай доллар 2014-жылдын башында 49 сом болсо, жылдын аягында 60 сомду т?з?п, 11 сомго же 18% кымбаттап кетти. Бул деген Кыргызстанга келген импорттук товарлар жана дары-дармектер 18% кымбаттады дегенди билдирет.

?йд?д? айтылып кеткен жагдайлардын себептерин экономиканын долларизациясы же долларлашуусу менен т?ш?нд?рс?к болот. Улуттук банктын маалыматы боюнча, 2014-жылдын ноябрь айына карата экономиканын долларлашуу де?гээли 58.2% т?зг?н. Бул биздин экономикабыздагы коммерциялык банктарда депозиттерде жаткан доллардын к?л?м? жалпы акча массасынын 58.2% доллар т?з?т дегенди билдирет. Ал эми банктардан тышкары жаткан накталай долларларды кошкондо, мындан да бир кыйла доллардын пайыздык к?л?м? ?йд? болору анык. Д?йн?л?к стандарттарга таянсак, бул к?рс?тк?ч 50% ашканда ?лк?н?н улуттук акча системасы к?з?м?лд?н чыкты жана ошол ?лк?н?н Улуттук банкы ?з ж?нд?мд??л?г?н жоготуп, акча системасын к?з?м?лд?й албай калды деп бааланат. Эгерде абал ушул нукта ?н?г? бере турган болсо, анда улуттук валютанын жана Улуттук банктын мындан ары кереги жок болуп калышы ыктымал. Анткени, анын коомго болгон пайдасынан ?з?н?н жеген куну к?п болуп калышы м?мк?н.

Кайда барба доллар

Экономикабыздагы долларлашуунун т?пк? себеби биздин Улуттук банк акча системасын натыйжалуу к?зомолд?й албагандыгынан улам сомдун туруксуздашып кеткенинде жатат. Кыргызстанда жарандар жана ишканалар сомго ишенбегендиктен, бардык чогулткан аманаттарын долларга айландырып, доллар менен сактай баштаганы бардыгына белгил??. Кыргызстанда бардык [битая ссылка] рыноктук келишимдер доллар менен ж?р?т.Автоунаа сатып аласызбы, ?й аласызбы, жер аласызбы, бардыгы доллар менен ченелет жана иш ж?р?т. Демек, сом ?з?н? ж?кт?лг?н акча функцияларын аткарбай калган. Ал эми 2014-жылга чейин ?лк?н?н долларлашуу де?гээли 50% чейин эле. Бул ал кезде Улуттук банк акча саясатында таасирд??р??к болуп, абалды туруктуу кармоого ж?нд?мд?? болуп келгенин к?рс?т?т. Бирок 2014-жылы сомдун курсу кыйла т?м?нд?й баштаганда элдин жана ишканалардын Улуттук банкка болгон акыркы ишеничи такыр жоголуп, экономикада толук долларлашуу багыты к?ч алды.

Эми эмне ?ч?н б