Некаторыя сацыяльныя i палiтычныя iдэi

Андрей Тихомиров

У кнiзе разгледжаны наступныя пытаннi: Узнiкненне i развiццё палiтыка-прававой думкi; тэорыя «натуральнага права»; тэорыя «грамадскай дамовы»; сацыялагiчныя погляды рэвалюцыйных дэмакратаy у Расii; анархiзм м.Бакунiна i п. Крапоткiна; Сацыялогiя рэвалюцыйнага народнiцтва – суб'ектыyны метад у сацыялогii; псiхалагiчны кiрунак у рускай сацыялогii.

Андрей Тихомиров

Некаторыя сацыяльныя i палiтычныя iдэi

Узнiкненне i развiццё палiтыка-прававой думкi

У эпоху зараджэння капiталiстычных адносiн у Заходняй Еyропе y XVI-XIX стагоддзях развiццё палiтычнай думкi звязана з цэлай плеядай такiх фiлосафаy, як Т.Гобс, Дж. Лок, б.Спiноза, Ш. Мантэск'ё, Масква Ф. Вальтэр, Ж.-Ж. Русо i iнш. адным з заснавальнiкаy тэорыi грамадскай дамовы з'яyляецца англiйская мысляр Томас Гобс (1588-1679). «У працы "Левiяфан або матэрыя, форма i yлада дзяржавы" ён апiсвае хаос натуральнага догосударственного iснавання людзей, жыццё без прыгажосцi, прамысловай культуры. У гэтым грамадстве былi толькi канфлiкты, але людзi, будучы разумнымi, знайшлi выхад з хаосу – грамадскi дагавор. Яны пагадзiлiся пе-редать yсе свае правы манарху i падпарадкавацца y абмен на закон» (палiталогiя. Пад рэдакцыяй А.а. Радугiна, Масква, «цэнтр», 2005, с. 30). Палiтыка i яе носьбiт, дзяржава, на думку Гобса, засноyваюцца людзьмi шляхам дамоyленасцi памiж сабой, iндывiды давяраюць адзiнай асобе, вярхоyнай улады над сабой. Дзяржава i ёсць асоба, якая выкарыстоyвае сiлу i сродак для людзей, як яно лiчыць неабходным для iх свету i агульнай абароны. Гобс выступаy абаронцам манархiчнай улады. Ён сцвярджаy, што, заключыyшы грамадскi дагавор i перайшоyшы y Грамадзянскi стан, iндывiды губляюць магчымасць змянiць форму праyлення, вызвалiцца з-пад дзеяння вярхоyнай улады. На яго думку, могуць iснаваць тры формы дзяржавы: манархiя, дэмакратыя i арыстакратыя, якiя адрознiваюцца не прыродай i зместам увасобленай у iх вярхоyнай улады, а прыдатнасцю да ажыццяyлення той мэты, для якой яны былi yсталяваныя. Правы дзяржаyнай улады, па тэорыi т. Гобса, былi цалкам сумяшчальныя з iнтарэсамi класаy, якiя ажыццяyляюць ангельскую рэвалюцыю. Цалкам вiдавочна, што па сучасных мерках т.Гобс больш кансерватар, чым лiберал, бо нават лiбераль-ную iдэю аб грамадскiм дагаворы ён iнтэрпрэтаваy так, што высновы апынулiся кансерватыyнымi: Свабода магчымая толькi y тым выпадку, калi людзi перадаюць права распараджацца ёю манарху. Палiтычная тэорыя ангельскага фiлосафа Дж. Лока (1632-1704) з'яyляецца яшчэ адной спробай выкладу грамадзянскай канцэпцыi палiтыкi. Ён быy iдэолагам сацыяльнага кампрамiсу памiж дваранствам i буржуазiяй. Свае палiтычныя погляды ён выклаy у працы»Два трактата аб дзяржаyным праyленнi". Дзяржава, па Лок, атрымлiвае ад людзей роyна столькi yлады, колькi неабходна для дасягнення галоyнай мэты палiтычнай супольнасцi – рэалiзаваць свае грамадзянскiя iдэi i перш за yсё права валодаць уласнасцю.

У дзяржаве нiхто i нiшто не можа знаходзiцца па-за падпарадкавання законам i законнасцi. Лок апярэдзiy iдэю прававой дзяржавы, так як, на яго думку, менавiта закон з'яyляецца галоyным iнструментам захавання i пашырэння свабоды асобы. "Там, дзе няма законаy, Там няма i свабоды».

"Для Лока важна, каб любая форма дзяржавы вырастала з грамадскай дамовы – добраахвотнага пагаднення людзей, каб яна ахоyвала iх натуральныя правы i свабоды. Лок развiy вучэнне аб пераходзе ад натуральнага права да грамадзянскага стану грамадства i адпаведным яму формах дзяржаyнага кiравання. Ён сфармуляваy у якасцi галоyнай мэты дзяржавы-захаванне свабоды yласнасцi, адстойваy прынцып падзелу yладаy " (Мацвееy А.а. палiтычна погляды новага часу. 1999, Масква, Інфра-м, с. 89).

Асноyныя дактрыны палiтычнай думкi перыяду буржуазных рэвалюцый наступныя:

1) Тэорыя народнага суверэнiтэту паyстала i развiвалася y XVII-XIX стст. на базе тэорыi паходжання грамадскай дамовы: паводле тэорыi грамадскай дамовы народ-крынiца дзяржаyнай улады i яе носьбiт, суверэна;

2) тэорыя прававой дзяржавы:

а) Вучэнне аб натуральных правах асобы, якiя не залежаць ад дзяржаyнага прызнання;

б) не