Паняцце гiпнозу: навуковы падыход

Андрей Тихомиров

Гiпноз – гэта стан чалавека, якое yключае засяроджаную yвагу, панiжанае перыферычнае yсведамленне i падвышаную здольнасць рэагаваць на выклiканне. Падчас гiпнозу y чалавека павялiчваецца yвага i канцэнтрацыя i павялiчваецца рэакцыя на выклiканнi. Гiпноз звычайна пачынаецца з гiпнатычнай iндукцыi, якая yключае серыю папярэднiх iнструкцый i выклiканняy.

Андрей Тихомиров

Паняцце гiпнозу: навуковы падыход

Увядзенне

Людзi yваходзiлi y транс гiпнатычнага тыпу на працягу тысячагоддзяy. У многiх культурах i рэлiгiях гэта разглядалася як форма медытацыi. Чараyнiкi Персii i ёгi Індыi практыкавалi Гiпноз на працягу тысяч гадоy у рэлiгiйных мэтах, апускаючы сябе y экстатычны транс кожным рухам свайго пальца. утрымлiваючы пiльны погляд на кончыку yласнага носа; вiдавочна, што няма неабходнасцi y экзотерическом уздзеяннi, каб выклiкаць феномен месмеризма. Асноyная мэта yсiх гэтых працэсаy – выпрацаваць звычку да абстрагавання або канцэнтрацыi yвагi, пры якой суб'ект цалкам паглынуты адной iдэяй або ланцужком iдэй, у той час як ён не yсведамляе або абыякава ставiцца да любога iншага аб'екта, мэты або дзеяння. Самую раннюю запiс апiсання гiпнатычнага стану можна знайсцi y працах Авiцэны, Персiдскага лекара, якi пiсаy пра "трансе" y 1027 годзе. Сучасны гiпноз зарадзiyся y канцы 18 стагоддзя i стаy папулярным дзякуючы Францу Месмеру, нямецкаму лекара, якi стаy вядомы як бацька "сучаснага гiпнозу". У той час Гiпноз быy вядомы як "месмерызм", названы y гонар Месмера. Ён лiчыy, што гiпноз-гэта своеасаблiвая мiстычная сiла, якая выцякае з гiпнатызёра да загiпнатызаванага чалавека, але яго тэорыя была адхiлена крытыкамi, якiя сцвярджалi, што y гiпнозе няма магiчнага элемента.

Існуюць розныя тэорыi, якiя тлумачаць гiпноз i звязаныя з iм з'явы. Тэорыi змененага стану разглядаюць гiпноз як зменены стан свядомасцi цi транс, якi характарызуецца узроyнем усвядомленасцi, выдатным ад звычайнага стану свядомасцi. Наадварот, недзяржаyныя тэорыi разглядаюць гiпноз, па-рознаму, як эфект плацебо, пераазначэнне yзаемадзеяння з тэрапеyтам або форму вобразнага выканання роляy.

Заснаваныя на гiпнозе метады лячэння сiндрому раздражнёнага кiшачнiка i менопаузы пацвярджаюцца фактычнымi дадзенымi. Выкарыстанне гiпнозу для лячэння iншых праблем дало неадназначныя вынiкi, напрыклад, пры адмове ад курэння. Выкарыстанне гiпнозу як формы тэрапii для аднаyлення i iнтэграцыi ранняй траyмы выклiкае спрэчкi y навуковым мэйнстрыме. Даследаваннi паказваюць, што гiпноз чалавека можа спрыяць фармiраванню iлжывых успамiнаy, i што гiпноз не дапамагае людзям больш дакладна yспамiнаць падзеi.

Гiпноз-своеасаблiвае, блiзкае да сну стан чалавека i вышэйшых пазваночных жывёл, у аснове якога ляжаць з'явы тармажэння вышэйшых аддзелаy галаyнога мозгу. Аж да 60-х гг.19 ст. yяyленнi аб гiпнозе грунтавалiся на спiрытуалiстычных дапушчэннях асаблiвых «флюiды», або магнетычных хваль, – асаблiвых токаy, нiбыта распаyсюджваюцца гiпнатызёрам. Мiстычныя yяyленнi аб гiпнозе былi разбураны працамi рускiх (в. м.Бехтерев, О. О. Мочутковский, А. а. Такарскi i iнш.) i французскiх (Н. Бернгейм i ж. Шарко) навукоyцаy. З iмёнамi гэтых навукоyцаy звязана пачатак навуковай распрацоyкi праблем гiпнатычных станаy. Імi yстаноyлена тэрапеyтычнае значэнне гiпнозу, а таксама высветлена спецыяльная ролю выклiкання як метаду выкарыстання псiхалагiчнага фактару y лячэбных мэтах. Аднак у з'явах гiпнозу заставалася яшчэ шмат нявысветленага. У прыватнасцi, памылкова змешвалi гiпноз i выклiканне. Прыхiльнiкi псiхалагiчнага кiрунку i цяпер працягваюць прытрымлiвацца састарэлага i няправiльнага становiшча Бернгейма, што «гiпнозу няма, ёсць толькi выклiканне, выклiканне ж ёсць самаyнушэнне». Мiж тым з'явы гiпнозу i выклiкання розныя: калi стан гiпнозу yласцiва i чалавеку i жывёлам, то yспрымальнасць да слоyнага выклiкання – yласцiвасць толькi вышэйшай нервовай дзейнасцi чалавека. Фiзiялагiчная бок выклiкання знайшла сваё тлумачэнне y вучэннi i.п. Паyлава аб сiгнальнай функцыi вялiкiх паyшар'яy, аб узаемадзеяннi першай i другой сiгнальных сiстэм у вышэйшай нервовай