Орынбор тарихынан

Андрей Тихомиров

Марина Попова

Келесi та?ырыптар ?арастырылады: О?т?стiк Орал ?алаларыны? елi; Орынбор ?нерк?сiбiнi? дамуы; Орынборда?ы бiлiм беру мекемелерiнi? пайда болуы.

Андрей Тихомиров, Марина Попова

Орынбор тарихынан

О?т?стiк Орал ?алаларыны? елi

?за? уа?ыт бойы О?т?стiк Орал аума?ында ежелгi адамдарды? тiлдiк орта?ты?ы ?алыптасып келедi, олар кейiннен ?ндiеуропалы?тар деп атала бастады. Б?л шамамен б. з. д. 8-5 мы?жылды?, б. з. д. 4-3 мы?жылды?та б?л ?ауымдасты? ыдырай бастады, кейiнiрек олар Шы?ыс тiлдер тобына (иранды?тар, армяндар, т?жiктер, ?ндiстер ж?не т. б.), Батыс еуропалы?тар?а (гректер, немiстер, роман халы?тары ж?не т. б.), славяндар?а (орыстар, болгарлар, поляктар ж?не т. б.) б?лiндi.), балттар (пруссиялы?тар, литвалы?тар, латыштар ж?не т.б.). К?птеген мы?жылды?тар бойы халы?тар жо?алып кеттi, пайда болды, бас?а этностармен, атап айт?анда, угро-финдер мен т?рiктермен ассимиляцияланды.

Б?рын?ы ?ауымдасты?ты? iздерi барлы? жерде к?рiнедi. Мысалы, славян ж?не иран тiлдерiнде к?птеген жалпы с?здер мен ??ымдар бар – ??дай, батыр, байлы?, хата, бояр, мырза, балта, ит ж?не т.б. оларды? барлы?ы бiзге ежелгi ?ндiеуропалы?тардан келдi. Б?л ?ауымдасты? ?олданбалы ?нерде де к?рiнедi. Кесте ?лгiлерiнде, саз ыдыстарда?ы ?шекейлерде-барлы? жерде гау?ар тастар мен н?ктелердi? тiркесiмi ?олданыл?ан. ?ндiеуропалы?тарды? ?оныстан?ан аудандарында б?лан мен б??ыны? отанды? табынуы ?асырлар бойы са?тал?ан, дегенмен б?л жануарлар Иран, ?ндiстан ж?не Грецияда кездеспейдi. Б?л кейбiр халы?ты? мерекелерге де ?атысты – мысалы, аюды? ?ыс?ы ?й?ыдан оян?ан к?ктемгi к?ндерiнде к?птеген халы?тар ?ткiзетiн аюлар. М?ны? б?рi мы?да?ан жылдар б?рын климаты жылы бол?ан ?азiргi Солт?стiк М?зды м?хит айма?ында ?ндiеуропалы?тарды? Солт?стiк ата-бабаларыны? iздерi.

Б?л халы?тар мен дiни культтерде к?птеген ??састы?тар бар. Сонымен, славян п?т?а табынушы ??дайы Перун-найза?ай латыш-литва Перкунисiне, ?ндi Парджаньясына, кельт Перкуниясына ??сас. Оны? ?зi басты грек ??дайы Зевстi еске т?сiредi. Славян п?т?а табынушы ??дайы Лада, неке мен отбасыны? ?ам?оршысы, грек ??дайы Латамен салыстыру?а болады.

"?ркениет" ??ымыны? к?птеген ма?ыналары бар, бiра? бастысы – дамуды ал?а жылжыту?а к?мектесетiн жа?а прогрессивтi н?рсенi? пайда болуы.

Мiне, ежелгi ?ркениеттi? iздерiн ?алымдар ?лкен Оралда бiртiндеп табады. Б?гiнгi та?да белгiлi е? к?не п?т – "Шигир п?ты". "?лкен Шигирский п?т" м?ражай экспонаты планетада?ы е? к?не а?аш м?сiн болып саналады, оны? жасы, ?алымдарды? пiкiрiнше, 10 мы? жыл. Шигир п?тыны? а?шалай баламада?ы ??ндылы?ы тiптi елестетiлмейдi. Б?гiнгi та?да б?л Свердлов облысы мен Ресейде ?ана емес, б?кiл планетада е? ма?ызды ж?дiгер екенiне к?м?н жо?.

Вера аралыны? мегалиттерi – Челябi облысында?ы Тургояк к?лiнi? аралында?ы (Миасс?а жа?ын) археологиялы? ескерткiштер кешенi (мегалиттер-камералы? ?абiрлер, долмендер мен менгирлер). Жер бетiндегi е? к?не мегалиттер шамамен 6 мы? жыл б?рын, б.з. д. IV мы?жылды?та, я?ни Англияда?ы ?йгiлi Стоунхенджге дейiн (5 мы? жыл б?рын, б. з. д. III мы?) салын?ан.

?алалар елi-археологтар О?т?стiк Орал аума?ында: Баш??ртстанда, Ресей Федерациясыны? Орынбор ж?не Челябi облыстарында, сондай-а? Солт?стiк ?аза?стан аума?ында тап?ан ежелгi кенттер, ?алаларды? прототиптерi. ?алалар диаметрi 350 км аума?та орналас?ан.

Барлы? табыл?ан ?алалар ??рылымны? ??сас т?рiн, ?алалы? инфра??рылымды ?йымдастыруды, ??рылыс материалдарын, ?мiр с?ру уа?ытын, сондай-а? бiрдей топографиялы? логиканы бiрiктiредi. ?алашы?тар аэрофотосуреттерде ай?ын к?рiнедi. Д?л осы суреттер ?лкен ?сер ?алдырады. 4000 жылдан кейiн ?алаларды? ?а??алары таби?и ландшафтты?, егiстiк ал?аптарды? фонында ай?ын к?рiнедi. М?ндай ж?йелер ?алаларын жобала?ан ж?не ??р?ан ежелгi инженерлердi? шеберлiгi туралы т?сiнiк пайда болады. ?алаларды? ?здерi ?мiр с?руге ?те ?олайлы болды. Бiрiншiден, олар сырт?ы жаулардан ?ор?ауды ?амтамасыз еттi. Екiншiден, ?алаларда ?рт?рлi шеберлердi? (ер адамдар, ??мырашылар, Металлургтер, темiр ?сталары ж?не т.б.) ?мiрi мен ж?мысы ?шiн б?лмелер жасалды. ?алаларды? ?р?айсысыны? iшiнде ?аладан тыс суды